Տնտեսության սպասարկման ոլորտ

Դասի հղումը 

1. Ո՞րոնք են տնտեսության սպասարկման ոլորտի հիմնական ճյուղերը:
   
   բժշկությունը, կրթությունը,
   
2. Ի՞նչ կապ կա սպասարկման ոլորտի և նյութական արտադրության ոլորտների միջև:
   
   Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը թեև նյութական արտադրանք չեն տալիս, սակայն նպաս- տում են նյութական արտադրության արագ զարգացմանը:
   
   
3. Ինչու՞ է տնտեսությամ մեջ անընդհատ մեծանում սպասարկմ   բ ան ոլորտի դերը:
   
   Այն երկրները, որոնք ունեն զարգացած զբոսաշրջություն, այդ երկրների տնտեսության մեջ ավելի մեծ է սպասարկման ոլորտը:

Տրանսպորտի միջազգային գլխավոր ուղղիները

1. Ի՞նչ դեր ունի տրնասպորտը համաշխարհային տնտեսության գործում:
   
   Տրնասպորտը համաշխարհային տնտեսությանը պայմաններ է ապահովում տնտեսական աճի, ազգային տնտեսության մրցունակությա
   
2. Տնտեսության զարգացման ներկա փուլում տրանսպորտի, որ տեսակն է ամենաարագը զարգանում: Պատասխանը հիմնավորել՚: 
   
   Արդի աշխարհում տրանսպորտային միջազգային բեռնափոխադրումների մեծ մասն իրականացվում են ծովային ուղիներով, որի վկայությունը տրանսպորտի այս տեսակի բեռնաշրջանառության ցուցանիշներն են:
   
3. Նշել ուրվագծային քարտեզի վրա, հետևյալ ջրային ավազանների ամենախոշոր նավահանգիստները.

Ճապոնական ծով, Միջերկրական ծով, Հյուսիսային ծով, Կարիբյան ծով,Պարսից ծոց, Մեքիսկական ծոց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, Ջիբրալթարի նեղուց, Բաբ-է-Մանդեբի նեղուց, Հարավ-չինական ծով, Արևելաչինական ծով, պանամայի ջրանցք, Սուեզի ջրանցք, Սև ծով, կարմիր ծով, Բալթիկ ծով, Բոտնիկական ծով, Լա մանշի նեղուց, Արաբական ծով, Բենգալական ծոց, դեղին ծով, Սև ծոց, Կասպից ծով(լիճ), Սպիտակ ծով, Օխոտի ծով, Բերինգի ծով, Բերինգի նեղուց: 

Գյուղատնտեսություն

Դասի հղում։

Լրացուցիչ նյութեր՝ 1․ 2․

1. Որո՞նք են գյուղատնտեսության զարգացման նախադրյալները:

Յուրաքանչյուր երկրի ազգային տնտեսությունը, ինչպես նաև ամբողջությամբ` աշխարհի բոլոր երկրների տնտեսությունը  կազմված են ոչ միայն արտադրական, այլ նաև` ոչ արտադրական ճյուղերից: Դրանք սպասարկում են բնակչությանը, այսինքն` նրան մատուցում են տարբեր տեսակի ծառայություններ, և այդ պատճառով էլ` անվանվում են սպասարկման կամ ծառայությունների ոլորտի ճյուղեր:

1. Ի՞նչով է գյուղատնտեսությունը տարբերվում տնտեսության այլ ճյուղերից:

Գյուղատնտեսությունը կարող է կախված լինի տարածքից և կլիմայից:

1. Ի՞նչ կապ ունի գյուղատնտեսությունը արդյունաբերության այլ ճյուղերի հետ, բերել օրինակներ: 

Արդյունաբերության նման գյուղատնտեսությունը նյութական արտադրության ճյուղ է: Բայց դրանց մեջ կան նաև տարբերություններ:                                                         

Օրինակ՝

1. Գյուղատնտեսության արտադրանքը դրամական արտահայտությամբ զիջում է աշխարհի արդյունաբերությանը:
2. Արդյունաբերության տեղաբաշխումը «կետային է»՝ ձեռնարկություն, հանքավայր, իսկ գյուղատնտեսեսության տեղաբաշխումը համատարած՝ դաշտեր, արոտավայրեր և այլն:
3. Արդյունաբերության աշխատանքի գլխավոր միջոցը սարքավորումներն ու մեքենաներն են: Իսկ գյուղատնտեսությունում՝ հողն է: Հողերի ամբողջությունն անվանում են հողային ֆոնդ, որոնց մեջ մտնում են և այլն հողերը որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության արտադրությունում՝ վարելահողեր, այգիներ, արոտավայրեր և գյուղատնտեսության մեջ օգտագործվող և  չօգտագործվող հողատարացքներ՝ անտառները, ճաիճները, ժայռերը
   սառցադաշտերը կառուցապատված տարացքները, անապատները:

1. Ի՞նչով են իրարից տարբերվում գյուղատնտեսության զարգացման ինտենսիվ և էքստենսիվ ուղղությունները, բերել օրինակներ: 
3. Ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նշանակության առանձնահատկությունները։

Ատամ

Ատամի խնամքը շատ կարևոր է: Ատամները պետք է լվանալ պարտադիր ամենօր, առավոտյան նախաճաշից հետո և երեկոյան քնելուց առաջ: Մաքրելու համար օգտագործում ենք ատամի խոզանակ և մածուկ:Որոնք պետք է լինեն տարիքին համապատասխան: Մածուկը պետք լինի ոսպի հատիկի չափ: Ատամը պետք է լվանալ երկու րոպե:

Առնչություններ եռանկյան կողմերի և անկյունների միջև

Եռանկյան ավելի մեծ կողմի դիմաց ընկած է ավելի մեծ անկյունը:

Տեղի ունի նաև հակառակ պնդումը.

Եռանկյան ավելի մեծ անկյան դիմաց ընկած է ավելի մեծ կողմ:

Ենթադրենք BC-ն ABC եռանկյան մեծ կողմն է,ապա BC-ի դիմացի A անկյունը կլինի մեծ B և C անկյուններից։

<A > <B

<A > <C

Հետևանքներ.

Հետևանք 1.

Եթե եռանկյան երկու անկյուններ հավասար են, ապա եռանկյունը հավասարասրուն է (հավասարասրուն եռանկյան հայտանիշ):

Հետևանք 2.

Եթե եռանկյան երեք անկյուններ հավասար են, ապա եռանկյունը հավասարակողմ է:

Հետևանք 3.

Ուղղանկյան եռանկյան ներքնաձիգն ավելի մեծ է էջից:

Եռանկյան անհավասարությունը.

Հետևանք 4.

Մի ուղղի վրա չգտնվող A,B և C կետերի համար տեղի ունեն հետևյալ անհավասարությունները՝

AB<AC+CB ,AC<AB+BC, BC<AB+AC

Առաջադրանքներ․

Դասագիրք․

Խնդիր 281,282

Տնային աշխատանք․

289,290

289, a) ոչ b) ոչ290 ․ պատասխան՝ հիմք 10

Արդյունաբերության այլ ճյուղեր (քիմիական, թեթև և սննդի)

1․ Ի՞նչ դեր ունի քիմիական արդյունաբերությունը տնտեսության մեջ։

Քիմիական արդյունաբերությունը ստեղծում է այն ինչ չկա բնության: Առանձնացվում են հին, նոր և նորագույն ճյուղերը: Հին ճյուղեր են, օրինակ՝ մետաղաձուլությունը, իսկ նոր ճյուղեր են էլեկտրաէներգետիկան և քիմիան:

2․ Նշել քիմիական արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները։

Քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկությունները, որպես կանոն, տեղաբաշխվում են հումքի աղբյուրների, վառելիքաէներգետիկ եւ ջրային ռեսուրսների շրջանում:
Վերջին տարիներին քիմիական գործարաններ են կառուցվում նաեւ գիտական կենտրոնների մոտ` ավելի արագ ներդնելու համար գիտության նվաճումները, կամ էլ այն ձեռնարկություններին կից, որոնց արտադրական թափոններն օգտագործվում են որպես հումք: Երբեմն գործա-րանները դուրս են հանվում խոշոր քաղաքների տարածքներից, եթե դրանք աղտոտում են շրջակա միջավայրը: Հատկանշական է այն, որ Ճյուղի ձեռնարկությունները տեղաբաշխված են սահմանափակ թվով երկրներում եւ տարածաշրջաններում:Խոշոր քիմիական համալիրներ ստեղծվել են Տեքսասում (ԱՄՆ), Ռուրում (Գերմանիա), Մերձվոլգյան շրջանում (Ռուսաստան), Դոնբասում (Ուկրաինա) եւ այլն:Քիմիականարդյունաբերությունը, ինչպես եւ մեքենաշինությունը, առավելապես ներկայաց-ված է զարգացած երկրներում (ԱՄՆ, Ճապոնիա, Գերմանիա եւ այլն): Այստեղ զարգանում են հատկապես քիմիական արդյունաբերության գիտատար եւ նորագույն ճյուղերը (պոլիմերների, մանրաթելի, վիտամինների արտադրություն, դեղագործություն)։ Ներկայումս զարգացած երկրներին բաժին է ընկնում աշխարհում թողարկվող քիմիական արտադրանքի ավելի քան 80%-ը:

3․ Ի՞նչ դեր ունի թեթև և սննդի արդյունաբերությունը տնտեսության մեջ։

Թեթեւ եւ սննդի արդյունաբերությունը հիմնականում արտադրում է սպառման առարկաներ, բնակչությանը ապահովում է սննդով եւ հագուստով:

4․ Ի՞նչ տեղաբաշխման առանձնահատկություն ունի սննդի արդյունաբերությունը։ Նշե՜լ դրանց տեղաբաշխման սկզբունքներն ու բնորոշ գծերը։

Սննդի արդյունաբերությունը գյուղատնտեսության հետ մեկտեղ ապահովում է բնակ-չության բազմազան պահանջարկը սննդամթերքի բոլոր տեսակների գծով: Ուստի այն առկա է աշխարհի բոլոր երկրներում, այսինքն սննդի արդյունաբերության տեղաբաշխումն ունի համատարած բնույթ։ Տարբեր են միայն տարբեր տարածաշրջաններում արտադրվող պարենի տեսականին եւ ծավալները, որոնք պայմանավորված են հողակլիմայական պայմաններով, ինչպես նաեւ պահանջարկի ու սպառման գործոնով։

Ի՞նչ դեր ունի մետղաձուլությունը ժամանակակից կյանքում և տնտեսության մեջ:

Մետաղաձուլությունը յուրաքանչյուր երկրի տնտեսական և ռազմական
հզորության հիմքն է, որը մարդու արտադրական գործունեության հնագույն բնագավառներից
է։

ինչպիսի՞փոխադարձ կապեր կան մեքենաշինության և մետաղաձուլության միջև:

Վերջին տասնամյակներին մետաղաձուլության աճը դանդաղել է, քանի որ մեքենաշինության և մետաղների օգտագործման այլ ոլորտներում թանկ մետաղների փոխարեն սկսել են օգտագործել ավելի էժան ու «անսահմանափակ» քանակությամբ պլաստմասսա և այլ փոխարինող նյութեր: Հանքաքարի հարստացումը, այսինքն` դրա մեջ պարունակվող ոչ պիտանի քարանյութի հեռացումը և խտանյութի արտադրությունը:

6․ Ի՞նչ արտադրանքներ են թողարկում մեքենաշինական արդյունաբերությունը։

Մեքենաշինական արդյունաբերությունը թողարկում է մեքենաներ, ինքնաթիռներ, համակարգիչներ և այլն։

Ի՞նչ դեր ունի քիմիական արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել քիմիական արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։

Քիմիական արդյունաբերությունը մեքենաշինության և էլեկտրաէներգետիկայի հետ մեկտեղ գիտատեխնիկական առաջադիմությունն ապահովող ճյուղերն են:
Ճյուղի առավել հայտնի արտադրատեսակներն են` ծծմբական թթուն, հանքային պարարտանյութերը, սինթետիկ կաուչուկը, սինթետիկ մանրաթելերը, պլաստմասաները:Քիմիական արդյունաբերությունը սինթեզում, ստեղծում է այնպիսի նյութեր (պլաստ-
մասսաներ, պոլիմերներ, քիմիական մանրաթելեր եւ այլն), որոնք բնության մեջ չեն լինում

Ինչ դեր ունի թեթև արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել թեթև արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։

Թեթև արդյունաբերությունը համալիր ճյուղ է, որի գլխավոր ենթաճյուղերն են` տեքստիլի, կարի, տրիկոտաժի, կոշկեղենի, գորգերի արտադրությունները: Այդ ճյուղն ապահովում է բնակչությանը հագուստով, կոշկեղենով, ամենօրյա օգտագործման կենցաղային իրերով, իսկ ավտոմեքենաշինությանը և այլ ոլորտներին մատակարարում է կաշի, գործվածք և այլ արտադրանք։

Ի՞նչ դեր ունի սննդի արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել սննդի արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։

Սննդի արդյունաբերությունը բաղկացած է բազմաթիվ ենթաճյուղերից ու արտադրություններից, որոնք միմյանցից տարբերվում են տեղաբաշխման սկզբունքներով: Արագ փչացող հումք (կաթ, խաղող, լոլիկ, շաքարի ճակնդեղ, շաքարեղեգ և այլն) մշակող ձեռնարկությունները տեղաբաշխվում են հումքի աղբյուրների մոտ։ Միևնույն ժամանակ, դրանցից պատրաստված արտադրանքը (օրինակ` պահածո կամ շաքար) հարմար է երկարատև պահպանման և

Առաջադրանք

ՀԱՐցեՐ եվ ԱռԱջԱԴՐԱՆքՆեՐ
1. Ի՞նչ է ռասան։ Որո՞նք են ռասայական հատկանիշները։

Մարդիկ իրարից տարբերվում են իրենց արտաքին՝ ռասայական հատկանիշներով, որոնք փոխանցվում են ժառանգաբար։ Այդ հատկանիշների շարքում գլխավոր են մաշկի գույնը, գանգի կառուցվածքը, մազերի գանգրությունը, աչքերի բացվածքը, շուրթերի ձևը և այլն։

2. Թվարկե՛ք չորս մեծ ռասաները։ Քարտեզի վրա ցո՛ւյց տվեք դրանց տարածման հիմնական
շրջանները։

Եվրոպեոիդ, մոնղոլոիդ, նեգրոիդ և ավստրալոիդ։

3. Ի՞նչ է ազգը։ Ինչպե՞ս է որոշվում անձի ազգային պատկանելությունը։ Ի՞նչ գիտեք ազգերի
ձուլման մասին:

Ազգը մարդկանց, ժողովրդի միություն է: Որոնք հիմնականում ունեն նույն հավատքը, նույն լեզուն  և այլն:

Թվաքանակով, լեզվով, մշակույթով, սովորույթներով, ազգային ինքնագիտակցությամբ:

4. Նշե՛ք աշխարհի խոշորագույն լեզվաընտանիքները, լեզվախմբերը եւ ժողովուրդները։
Բացատրե՛ք հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լայն տարածման պատճառները։

շխարհի լեզուները միավորվում են 15 խոշոր լեզվաընտանիքների
մեջ։ Ամենատարածվածը հնդեվրոպական լեզվաընտանիքն է, որի կազմի մեջ մտնող
լեզուներով խոսում է աշխարհի բնակչության շուրջ կեսը։ Երկրորդ տեղում է չին-տիբեթական
լեզվաընտանիքը (աշխարհի բնակչության շուրջ մեկ քառորդը)։ Ավելի փոքր, բայց բավական
տարածված են ալթայան, սեմաքամյան, ուրալյան լեզվաընտանիքները։

5. Նշե՛ք համաշխարհային կրոններն ու դրանց տարածման շրջանները։ Ցո՛ւյց տվեք դրանք
քարտեզի վրա։

Քրիստոնեությունը, մահմեդականությունը (իսլամ) եւ բուդդայականությունը (կամ բուդդիզմը)։ Դրանք համարվում են համաշխարհային
կրոններ։

Աշխարհի բնակչություն -նախագիծ

Մեզ հայտնի է , որ աշխարհի բնակչության թիվը մոտենում է 8 միլիարդին:

Աշխարհում կա միայն երկու պետություն, որտեղ բնակչության թիվը անցնում է 1 միլիարդից՝ Չինաստանն ու Հնդկաստանը:

300 միլիոնից ավելի բնակչություն ունեցող մեկ երկիր կա՝ Միացյալ Նահանգները:

200 միլիոնից ավելի բնակչություն ունեցող երկրներն են Ինդոնեզիան, Պակիստանը, Բրազիլիան և Նիգերիան:

100 միլիոնից ավելի բնակչություն ունեն Բանգլադեշը, Ռուսաստանը, Մեքսիկան, Ճապոնիան, Եթովպիան, Ֆիլիպինները և Եգիպտոսը:

Մեզ հետաքրքիր է իմանալ՝

Աշխարհի երկրների ցուցակը՝ բնակչության թվաքանակով, 2020 թվականի տվյալներով.

1. Չինաստան – 1 միլիարդ 448 միլիոն 324 հազար
2. Հնդկաստան – 1 միլիարդ 402 միլիոն 334 հազար
3. ԱՄՆ – 334,171,000
4. Ինդոնեզիա – 278,291,000
5. Պակիստան – 228,097,000
6. Բրազիլիա – 215,032,000
7. Նիգերիա – 214,822,000
8. Բանգլադեշ – 167,391,000
9. Ռուսաստան – 146,035,000
10. Մեքսիկա – 131,165,000
11. Ճապոնիա – 125,856,000
12. Եթովպիա – 119,803,000
13. Ֆիլիպիններ – 111,999,000
14. Եգիպտոս – 105,573,000:

Առաջին տիպի

1․ Բնակչության վերարտադրության վրա ի՞նչ գործոններ են ազդում։

Աշխարհի բնակչության վերարտադրության գործընթացը տեղի է ունենում բացառապես բնակչության
բնական շարժի միջոցով:

2․ Զարդացած և զարգացող երկրներում ի՞նչ ժողովրդագրական քաղաքականություն են իրականացնում։

Ժողովրդագրական  քաղաքականությունը վարչական, տնտեսական, քարոզչական և այլ միջոցառումների համակարգ է, որոնց օգնությամբ պետությունն իր համար ցանկալի ուղղությամբ է ներգործում բնակչության բնական շարժի (ամենից առաջ ծնելիության) վրա։ Այն երկրներում, որոնց կառավարության համար ցանկալի է բարձր բնական աճի ցուցանիշ, կառավարությունը վարում է ծնելիությունը խրախուսող քաղաքականություն, օր.՝ տրամադրվում են նպաստներ և արտոնություններ բազմազավակ ընտանիքներին:

3․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել 15 պետություններ, որոնք պատկանում են վերարտադրության առաջին տիպին։

4․ Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել 15 պետություն, որոնք պատկանում են վերարտադրության երկրորդ տիպին։

5․ Նշված երկրները դասավորել ըստ վերարտադրության առաջին և երկրորդ տիպի․

Կանադա, Բրազիլիա, Նիգերիա, Սուդան, Ֆրանսիա, Իսպանիա, Սինգապուր, Չիլի, Ավստրիա, Չինաստան, Մեծ Բրիտանիա, Մեքսիկա, Արգենտինա, Հունաստան, Իտալիա, Լյուքսենբուրգ, Ղազախստան, Նորվեգիա, Գերմանիա, Հնդկաստան, Չադ, Պակիստան, Մոնղոլիա, Բելառուս, Բոլիվիա, Ավստրալիա։

Ֆրանսիա Ճապոնիա

Պորտուգալիա Բելգիա

Ռուսաստան Գերմանիա

Կանադա Իտալիա

Չինաստան Մալթա

Ուկրաինա Նոր Զելանդիա

Իսպանիա Հունաստան

Երկրորդ տիպի

Նիգերիա Հնդկաստան

Սաուդյան Արաբիա Ալժիր

Արգենտինա Քենիա

Սիրիա Կամերում

Պակիստան

Աշխարհագրոթյուն

1.Ինչու է առաջացել «Աշխարհագրություն» գիտությունը: Ինչ խնդիրներ ունի այն (յուրաքանչյու սովորող արտահայտում է իր կարծիքը)

Աշխարհագրություը առաջացել է Գեո կամ Գեյա  երկուսն էլ «երկիր» իմաստը ունեցող, և գրաֆեին, որը նշանակում է «նկարագրել», գրել կամ պատկերագրել։

2.Որ գիտությունների հետ է կապված ու ինչպես: Նշել «Աշխարհագրության» հետ կապված 5 բնական ու 5 հասարական գիտություն, նշաված օրինակները հիմնավորել:

Կան աշխարհագրական տարբեր տեսակներ, ֆիզիկական աշխարհագրություն, տնտեսական, քաղաքական, բժշկական և այլն:

Առանձնանում են երկու տեսակի հիմունքներ.

Ֆիզիկական աշխարհագրություն

Սոցիալ-տնտեսական աշխարհագրություն

​Աշխարհագրությունը կապված է՝ աստղագիտության,տնտեսագիտության, կենսաբանության, երկրաբանության, ինֆորմատիկայի, քիմիայի, ֆիզիկայի, պատմության, օդերևութաբանության,լեզվաբանության,բժշկության, բնագիտության և շատ այլ գիտությունների հետ: Աշխարհագրությունը անմիջական կապ ունի տնտեսագիտության հետ, որովհետև ուսումնասիրում է մարդկային հասարակության կյանքը, կենսաբանության հետ, քանի որ  ուսումնասիրում է կենդանիների ու բույսերի տարածվածությունը և կենսոլորտը, բնագիտության հետ  ուսումնասիրում է Երկրի կենդանի և անկենդան օրգանիզմների հատկությունները, կլիման, տաբեր երևույթները: Այն կապված է նաև երկրաբանության հետ, որն ուսումնասիրում է քարոլորտը՝ մեր ոտքերի տակ տարածվող աշխարհը:

Աշխարհագրությունը սերտորեն կապ ունի տարբեր բնական և հասարակական գիտությունների հետ։

Բնական գիտություններ

• Բնագիտություն

• Երկրաբանություն

• Էկոլոգիա

• Աստղագիտություն

• Կենսաբանություն

Հասարակական գիտություններ

• Լեզվաբանություն

• Տնտեսագիտություն

• Սոցիոլոգիա

• Գյուղատնտեսություն

• Բժշկություն

3.Կյանքի որ բնագավառում են օգտագործվում աշխարհագրական գիտելիքները:

Նշեք կոնկրետ մի քանի օրինակ: 

 Կյանքի որ բնագավառում են օգտագործվում աշխարհագրական գիտելիքները: Նշեք կոնկրետ մի քանի օրինակ:

Աշխարհագրությունը կյանքում պետք է բնական աղետներից պաշտպանվելու, բնության հետազոտությունների և առհասարակ ճանապարհորդելու ժամանակ, սովորեցնում է մեզ ճանապարհորդել, օգտվել քարտեզից, կողմնորոշվել տեղանքում , չմոլորվել , ճանաչել մարդկանց, ազգերին, մշակույթները, պետությունները, քաղաքներն ու  դրոշները: